Cách trung tâm tỉnh Cao Bằng khoảng 80km, làng Khuổi Ky là nơi cư trú của khoảng 17 hộ dân tộc Tày. Theo người dân địa phương kể lại từ xa xưa, cuộc sống của người dân thường gặp thú dữ đe dọa nên việc xây dựng nhà bằng đá bảo vệ họ trước những khó khăn trong cuộc sống thường ngày. Để xây dựng, hoàn thiện một ngôi nhà sàn bằng đá có thể phải mất từ 2 - 3 năm. Trải qua những biến thiên lịch sử, những ngôi nhà làm bằng đá chở che, bảo vệ cho con người; đồng thời lưu giữ những nét văn hóa đặc trưng của đồng bào dân tộc Tày.

Một góc làng đá Khuổi Ky

 Khuổi Ky nổi tiếng với những ngôi nhà sàn làm bằng đá, tựa lưng vào núi, mặt hướng ra dòng suối bao quanh làng. Nhà trong làng thường có 2 tầng, tầng dưới để vật dụng gia đình, tầng trên được chia ra làm các không gian phục vụ nhu cầu sinh hoạt của người dân với kích thước khác nhau tùy thuộc vào số lượng người sinh sống. Đặc điểm chung của mỗi ngôi nhà thường có 3 gian, nơi giữa nhà là gian phòng khách, bàn thờ; bên phải, ngăn thành các phòng ngủ; bên trái là bếp ăn, để các vật dụng sinh hoạt, khung cửi, thóc, gạo... Điều rất thú vị của nhà sàn đá nơi đây là đảm bảo mát về mùa hè, ấm về mùa đông. Tường nhà cao khoảng 7 - 8m, các viên đá có nhiều kích cỡ khác nhau được sắp xếp chặt chẽ với chất kết dính là cát trộn đá vôi có độ dày hơn 30cm. Phần mái nhà được lợp bằng ngói âm dương, các cột trụ, gác mái, sàn nhà được làm bằng gỗ; vách ngăn giữa các gian được làm từ thân cây tre, vầu. Giữa không gian bao la, những ngôi nhà sàn đá vững chãi vươn cao, vẫn bền bỉ, kiên định, bao bọc, chở che những cư dân hiền lành, chất phác vùng biên viễn. Ngoài những căn nhà đá có kiến trúc độc đáo, đá còn được sử dụng để làm hàng rào, lối đi nối từ nhà này sang nhà khác và các công cụ lao động hằng ngày như cối đá, cối xay gạo, ngô...

Du khách tham quan, trải nghiệm văn hóa bản địa.

Đến với Khuổi Ky, du khách sẽ ngỡ ngàng trước những ngôi nhà vẫn giữ được dáng dấp cổ xưa, tạo nên nét cổ kính, nhuốm màu thời gian. Tại đây, du khách có thể nghỉ lại trong những homestay bằng đá, thưởng thức các món ăn truyền thống, hòa mình vào cuộc sống của người dân, lắng nghe những câu truyện huyền thoại và đắm chìm trong thanh âm ngọt ngào của những làn điệu Then... Ngoài việc phục vụ sinh hoạt cho khách du lịch, người dân Khuổi Ky còn sẵn sàng đưa khách du lịch đi leo núi, vào làng để khám phá thiên nhiên.  

Hiện nay, Khuổi Ky có 13 hộ cung cấp dịch vụ lưu trú homestay; 1 đội văn nghệ phục vụ các làn điệu hát Then - đàn Tính mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc cho du khách có nhu cầu. Để tiếp tục hoàn thiện các dịch vụ du lịch, người dân Khuổi Ky còn tích cực tham gia các lớp tập huấn, chia sẻ phát triển kinh nghiệm để nâng cao kỹ năng đón tiếp, hướng dẫn du lịch; bảo tồn các làn điệu dân ca; ứng dụng chuyển đổi số nhằm tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá và đặt phòng thông qua nền tảng Booking, Agoda, Facebook, Fanpage, Zalo, Ticktok,… tích hợp dịch vụ thanh toán điện tử để đem lại sự thuận tiện hơn cho cả người dân lẫn du khách. Nguồn thu từ dịch vụ du lịch đã giúp đời sống của người dân thêm khấm khá. Khuổi Ky trở thành hình mẫu điểm du lịch cộng đồng để nhiều nơi đến nghiên cứu, học tập.

Giữa vùng biên cương non nước hữu tình, những ngôi nhà sàn đá cổ vẫn bền bỉ bao bọc, chở che những người dân hiền lành, chất phác. Nếu có dịp ngắm nhìn cuộc sống bên những con đường đá, trong những ngôi nhà sàn bằng đá nơi đây chắc hẳn sẽ khiến nhiều người nhớ mãi... 

Hoài Niệm